Ramon Llull: Obra literaria

Contabilizáronse ata 265 títulos de Ramon Llull, dos cales tan só se conservan 30 códices orixinais. Velaquí algunhas das súas obras principais, presentadas por orde cronolóxica:

1. Ars compendiosa inveniendi veritatem (1274). ‘Arte abreviada para achar a verdade’. Constitúe a primeira versión da Arte, inspirada na iluminación vivida na montaña mallorquina de Randa e escrita no mosteiro da Real (Palma).
2. Llibre de contemplació en Déu (1273-1274). ‘Libro de contemplación en Deus’. É o seu primeiro libro. Debido á súa ambición conceptual e á súa enorme extensión (máis de mil páxinas na súa versión máis compacta) cualificouse de «enciclopedia sistemática de Deus e da natureza» e de «catedral bibliográfica». Constitúe unha chamada constante á piedade por parte dun Llull, que acaba de experimentar a conversión e chora os seus pecados.
3. Llibre del Gentil e dels tres savis (1274-1276). ‘Libro do Xentil e dos tres sabios’. Presenta unha polémica relixiosa en termos tolerantes entre un xentil que non ten coñecemento de Deus, un xudeu, un musulmán e un cristián. Llull demostra un alto grao de coñecemento da relixión islámica e da xudía. A ficción mostra un debate emotivo e elegante baseado en combinacións binarias.
4. Llibre de l’orde de cavalleria (1274-1276). ‘Libro da orde de cabalería’. Pequeno tratado sobre os valores morais e relixiosos vinculados ao exercicio das armas.
5. Doctrina pueril (1274-1276). ‘Doutrina pueril’. Catecismo didáctico, dirixido a un público laico.
6. Llibre d’Evast e Blanquerna (1283). ‘Libro de Esvast e Blanquerna’. Trátase da gran novela de Ramon Llull, coñecida a miúdo por Blanquerna, e escrita en Montpelier. Blanquerna é o nome do novo monxe protagonista, fillo de Esvast, que abandona a súa familia e pasa unha serie de probas á procura da perfección espiritual. No seu periplo, chega ao abade e ao papa e toma importantes decisións, sempre de forma «correcta». Contén as obras Llibre d’Amic e Amat e Art de contemplació e é froito da maduración da súa experiencia espiritual en Miramar.
7. Llibre d’Amic e Amat (1283). ‘Libro de Amigo e Amado’. Constitúe unha xoia da literatura mística e presenta a experiencia contemplativa do monxe Blanquerna. Evoca sutilmente a tradición sufí musulmá.
8. Art demostrativa (1283). ‘Arte demostrativa’. Foi escrita en Montpelier e constitúe unha segunda versión da Arte de 1274. Preséntase acompañada das Figuras e do Alfabeto, que fan visibles os compoñentes estruturais da Arte e facilitan o manexo dos mecanismos combinatorios e dos cálculos.
9. Llibre de meravelles (1287-1289). ‘Libro de Marabillas’. Este libro, coñecido tamén como o Fèlix, constitúe unha ambiciosa novela didáctica e escribiuna durante a súa primeira estancia en París. O protagonista, Fèlix, é un peregrino que observa sorprendido (en catalán medieval meravellat, é dicir ‘marabillado’) a realidade da época. Combina narración e diálogos de cariz didáctico. Contén o Llibre de les bèsties.
10. Llibre de les bèsties (1288-1289). ‘Libro das bestas’. Ocupa, dentro do Llibre de meravelles, o lugar que corresponde a un tratado de zooloxía, pero en realidade é unha seria reflexión sobre a política e a corrupción en forma de fábula. No personaxe de Renard (a raposa), Llull retrata algunhas das facetas máis tenebrosas da condición humana.
11. Taula general (1293-1294). ‘Táboa xeral’. Nova versión da ‘Arte’, que escribe entre Tunes e Nápoles.
12. Desconhort (1295-1305?). ‘Desconsolo’. Trátase dun traballado debate en verso entre Ramon (é dicir, el mesmo) e un ermitán reticente á súa causa. No libro expresa o seu propio desánimo, despois de trinta anos de loitar pola Arte. Neste poema incorpora recursos literarios propios da poesía trobadoresca.
13. Arbre de ciència (1295-1296). ‘Árbore da ciencia’. Escrito en Roma, constitúe unha versión da Arte en forma de enciclopedia destinada a un público non universitario. Non se trata dun catálogo ao estilo medieval tradicional, senón que, mediante dezaseis simbolismos arbóreos (que corresponden a outros tantos capítulos), mostra a articulación entre todas as ciencias, segundo os principios da Arte. Considérase a variante máis fermosa e completa da Arte luliana.
14. Arbre exemplifical (1295-1296). ‘Árbore exemplifical’. É a quinceava árbore ou capítulo do Arbre de ciència. Ofrece exemplos das catorce árbores anteriores, cun cariz fundamentalmente temático; ten unha dimensión literaria, didáctica e mesmo lúdica.
15. Cant de Ramon (1300). ‘Canto de Ramón’. Trátase dunha autobiografía en verso, escrita en Mallorca, que busca a complicidade do lector para a causa do autor. Neste poema, que tamén lembra á poesía dos trobadores, laméntase do éxito limitado da súa empresa, con fragmentos moi emotivos.
16. Retòrica nova (1301). ‘Retórica nova’. Esta obra dá consellos e regras para facer discursos, os cales deben de conter catro elementos: orde, beleza, ciencia e caridade. Llull é consciente do poder da retórica e formúlaa de novo.
17. Lògica nova (1303). ‘Lóxica nova’. Escribe esta obra en Xénova. Nesa lóxica, que cualifica de «nova» porque está edificada sobre a Arte, pretende poñer regras á concepción da realidade, máis que á linguaxe, tal como correspondería a un tratado de lóxica convencional.
18. Liber de fine (1305). Propiamente, Liber de maiore fine intellectus amoris et honoris (‘Libro sobre o fin maior da intelixencia: o amor e a honra’). Trátase da súa obra política máis importante e escribiuna en Montpelier. Nela fala da predicación aos «infieis» e dunha eventual cruzada militar a Terra Santa como un proxecto xeoestratéxico tanxible que inclúe aspectos concretos como a xerarquía ou o itinerario.
19. Art breu (1308). ‘Arte breve’. Esta obra, escrita en Pisa, redactouse con vontade simplificadora e por iso foi a versión máis difundida e lida da Arte. Inclúe as Figuras e o Alfabeto.
20. Vita coetanea (1311). ‘Vida contemporánea’. Obra autobiográfica ditada por Llull a un monxe da cartuxa de Vauvert, en París. Contén un bo número de detalles sobre a súa propia vida. Está considerada unha das mellores biografías medievais.
21. Fantàstic (1313). ‘Fantástico’. Opúsculo escrito durante a viaxe de París a Viena do Delfinado, onde se ía celebrar un concilio da Igrexa. Presenta un diálogo estéril entre o clérigo Pere e Ramon (el mesmo). Cualifícase a si mesmo de fantàstic (‘fantástico’) é dicir, de boig (‘tolo’) en terminoloxía catalá medieval.
22. Art abreujada de predicació (1312-1313) ‘Arte abreviada de predicación’. Escrita durante unha estancia en Mallorca. Trátase dunha colección de sermóns e constitúe de feito unha exposición da súa idea da predicación, que era o medio de comunicación máis eficaz na Idade Media.